Zin en onzin van bidden met kleuter
Ik kan eenvoudig zeggen : Jong geleerd is oud gedaan. En zoals er een methode is van 'Veilig leren lezen' zou je ook kunnen zeggen dat je op een 'veilige' manier moet kunnen leren bidden.
De kiem
In het werkplan Rooms-Katholieke Godsdienst voor het Katholiek Kleuteronderwijs in Vlaanderen geeft men de kleuterleidster bij het hoofdstuk rituelen en symboliek vanaf p 111 een stevige leidraad om de peuters kleuters te begeleiden in het leren bidden. Afhankelijk van de leeftijd is de ondersteunende taak van de kleuterleidster anders. Peuters doen mee en genieten van de sfeer, terwijl oudere kleuters vragen om autonomie en om te participeren in het gebed.
Daar ik bij de 2,5- 3,5 jarige kleuters sta zocht ik vooral materiaal voor deze leeftijd. Deze leeftijd is geen onbelangrijke leeftijd. Ik zeg vaak dat deze kleuters nog leven tussen hemel en aarde. De ene is al wat dromeriger dan de andere en de ene landt al wat vlugger op de aarde dan de andere. In het Hindoeïsme 'vereert' men bijna de kinderen omdat zij dichter bij het goddelijke staan. Na de geboorte fluisteren ze de baby's heilige teksten in de oren. In onze cultuur ziet men niet zo direct de natuurlijke band tussen het pasgeboren kind en God. Dopen wordt vaak enkele maanden uitgesteld en wordt enkel nog in nood in het ziekenhuis gedaan.
Wij kleuterleidsters zijn vaak de eersten die de godsdienstige kiem leggen. Die het eerste bidden met hen. Die als eersten vertellen over Jezus, moeder Maria en God. Ik zelf ben gelovig geworden door de lieve zuster Hilde in de tweede en derde kleuterklas. Door het dagelijkse gebedsritueel, het verzorgen van het kerststalletje, maar vooral de warmte waarmee zij over haar geloof vertelde heeft bij mij een stevige kiem gelegd zonder de ondersteuning van het thuisfront. Gek genoeg is door mijn geloof mijn moeder, na 30 jaar het geloof afgezworen te hebben omwille van voor haar onmenselijk gebruiken (nuchter naar de kerk gaan en veel flauwvallen), terug gaan bidden.
In het leven is men soms uitermate gelukkig en soms gek van verdriet. Ik ben ervan overtuigd dat het gebed hierbij een meerwaarde geeft aan de gelukkige perioden en houvast biedt bij verlies en ongeluk. Voor mij als mens heeft het gebed zeker zin.
De onzin van het gebed
Het heeft voor kleuters geen zin om een formulegebed te bidden waarvan ze de woorden niet begrijpen. Een gebed dat men niet begrijpt is onzinnig. Het kan hoogstens een herkenning zijn wanneer zij thuis of in de kerk het gebed gehoord hebben. Zo hoorde ik laatst een kind zeggen : " In de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Feest". Er bestaan kindgerichte doorvertalingen van het weesgegroet en het onzevader maar deze worden nog niet gebeden bij de jongere kleuters, wel bij de oudere kleuters.
De magie van het gebed
De kring, het dempen van het licht, het aansteken van het kaarsje, het versieren van het Mariabeeld met bloemetjes, elkaar handen geven , de ogen sluiten en even piepen of de anderen het ook doen, luisteren naar de woorden van de leidster die hun beleving eenvoudig verwoordt en tegen God spreekt die ze niet zien. Kortom de vertrouwensvolle sfeer en de eenvoudige bewoording van het gebed zullen kleuters versterken in hun basisvertouwen. Als je als leerkracht niet de juiste woorden vindt zijn er in de jeugdliteratuur toepasselijke gebedenboeken voorhanden zoals ik in deze blog heb besproken. Maar het zelfgemaakt gebed, voor de vuist weg, aangepast aan de dag en hun beleving lijkt mij toch nog het krachtigst.
Stilte, 'rustig worden', een opgave?
"Kleuters hebben het vaak moeilijk om 'rustig' te worden. Het geheel van omgevingsfactoren maakt het hen moeilijk" (werkplan godsdienst p. 117) . Daar ben ik het niet geheel mee eens. Een kleuterleidster heeft de omgevingsfactoren voor een groot gedeelte in haar eigen hand. In mijn montessoriklas heeft iedere kleuter een vaste plaats in de kring. Er is voor het gebed dus geen gedoe over wie naast wie wil zitten. We zijn allemaal vrienden van elkaar, we zitten elk op onze vaste plaats. Niet onbelangrijk is dat kleuters voldoende zitruimte hebben en niet opeen gepropt zitten. Een montessoriklas is sober en fris ingericht. Geen prikkels van speelgoed dat tegen de muren is opgestapeld. Begin een gebedsmoment niet na het drankje want er zullen gegarandeerd kleuters naar het toilet moeten. Het gebedsmoment is bij mij na de speeltijd. De kleuters hangen hun jas aan de kapstok, ondertussen gaan de kleinsten nog eens naar het toilet en komen de anderen tot rust in de kring bij een zacht liedje. Als iedereen in de kring zit, dooft het lichtkindje de lichten en kan het gebed beginnen.In onze school de staan de klasdeuren open, deze worden enkel gesloten als we de muziek luid zetten voor bijvoorbeeld een stoelendans. Maar als je in een klas rust wil hebben, zal er rust in de hele school moeten zijn, en zal elke leerkracht dat moeten bewaken.
De juf als rolmodel
Ben ik als juf zelf gelovig? Bid ik zelf? Wat is mijn persoonlijke geloofsbeleving ? Hoe heb ik het geleerd en zou of wil ik het ook zo verder aanleren? Deze aspecten zijn belangrijk bij het doorgeven van het gebedsritiueel aan kinderen. Kleuters voelen de echtheid van een gebed. Als het daar al mank loopt zal het voorbeeld van hoe je bidt geen ingang vinden bij de kleuters.
Leer kleuters ook het tempo van het gebed. Traag maar niet té traag. Geef woorden de kans om door te dringen. Spreek niet met een zwaarmoedige ondertoon. Spreek gewoon duidelijk en verzorgd. Als men blij is mag men dat horen, ook in een gebed.
Juf bidt voor, kleuters luisteren of bidden mee. Van zodra ze genoeg spreekdurf, initiatief hebben en zichzelf present willen stellen in het ritueel kunnen ze zelf een kort gebedje bidden. Niet vergeten dat er steeds kleuters zijn die nooit uit zichzelf het gebed voor de klas zullen bidden maar als je het hen vraagt dat heel knap doen.
De juf heeft ook een voorbeeldfunctie in haar respect naar anders-gelovige kleuters. Kleuters die vanuit hun religie geleerd hebben om hun handen naar de hemel open te draaien mogen dat. Anders-gelovigen worden niet aangemaand om een gebedshouding aan te nemen die hen niet eigen is. Iedereen blijft erbij horen. Maar ons gebed is wel tot God, Jezus of Maria gericht. Bij het afsluiten van het schooljaar waren er ouders bij in de klas tijdens het slotgebed. Er waren ook moslimouders bij en dat gaf geen enkel probleem. Wanneer je als leerkracht tijdens het jaar ook interesse toont voor hun geloof en hun feesten dan komt er ook respect vanuit de andere zijde.
In mij zelf
Als laatste zou er een plekje in elke klas moeten zijn zoals ik beschreven heb in de 'alleen-tent'.
Een plek waar ze in zich zelf kunnen keren en tot rust kunnen komen door de sfeer, de kleur van de tent. Waar enkele symbolen zoals een oplaadbaar kaarsje, een prent die besproken werd tijdens het gezamenlijk gebed en een knuffel om stevig vast te houden.
